In het programma Humanity and Nature reflecteert New European Ensemble op een van de belangrijkste thema’s van deze tijd: wat is de plaats van de mens in natuurlijke omgevingen, en hoeveel plaats heeft de natuur nog in omgevingen die door de mens zijn gebouwd en naar zijn hand zijn gezet?

‘Het ligt in de lijn van wat we doen’, zegt Emlyn Stam, artistiek leider en altviolist van het ensemble. ‘We programmeren componisten van nu die muziek schrijven rond de uitdagingen van nu. Waar het ons om gaat is wat muziek daarover te vertellen heeft. Voor ons is een concert geen politiek betoog. Het gaat er ons ook niet om dat mensen op basis van een concert in actie moeten komen. Wat we bieden is een esthetisch en emotioneel perspectief op waar we nu staan als mensen.’

Dat doet het New European Ensemble in dit programma met muziek van Kate Moore, John Luther Adams en Ilya Ziblat Shay. Zowel Moore als Adams geven in hun composities al veel langer uiting aan hun betrokkenheid bij de natuur. Zo schreef Moore eerder Ridgeway rond een van de oudste voetpaden in Engeland, The Dam over een drenkplaats in haar geboorteland Australië en Space Junk over afval dat, door de mens in de ruimte achtergelaten, rond de aarde draait. In Humanity and Nature zijn twee werken van haar te horen. ‘Days and Nature is een ouder stuk over het groeiproces van bomen. Klanksculpturen die Peter van Loon heeft gemaakt van gerecyclede materialen spelen daar een rol in. Daarnaast brengen we Stijgende Zeespiegel, dat vorig jaar in première ging tijdens Dag in de Branding. Het is een altvioolconcert waarin de solist uiteindelijk ten onder gaat in de golven die het ensemble op hem afrolt. John Luther Adams reflecteert in zijn muziek op de plaats van de mens in zijn omgeving.’ Adams liet zich in zijn muziek jarenlang leiden door de natuur van Alaska. Zijn there is no one, not even the wind is geïnspireerd op de woestijn in New Mexico, waar hij tegenwoordig woont. In het stuk roept hij een ervaring van stilte op die mensen in verstedelijkte omgevingen nauwelijks meer kennen. Ilya Ziblat Shay heeft voor SoundAttribution interviewopnamen van mensen gebruikt die zich inzetten voor het klimaat, zoals vertegenwoordigers van Extinction Rebellion, Urgenda en wetenschappers die bij het KNMI-onderzoek doen naar de mate waarop gevolgen van klimaatverandering toegeschreven kunnen worden aan de huidige weersomstandigheden. Hij heeft de stemmen elektronisch bewerkt tot een soundtrack die vervlochten wordt met de muziek.

Als sprekers in Humanity and Nature treden professor Detlef van Vuuren en Jet van Paassen op. Van Vuuren linkt de delen van het programma aan elkaar. Jet van Paassen brengt een tekst die Muriël Megens voor haar geschreven heeft. ‘Met deze verhalen willen we achtergrond en diepgang geven aan de muziek. We spiegelen ook geen doemscenario’s voor, maar willen juist hoop en schoonheid bieden.’

Ilya Ziblat Shay – SoundAttribution
SoundAttribution is een compositie die bestaat uit elektronisch bewerkte opnamen van interviews en muziek van het New European Ensemble. Ziblat Shay heeft interviews opgenomen met onderzoekers die verbonden zijn aan het KNMI en aan World Weather Attribution, in 2015 opgericht door klimaatwetenschappers Geert Jan van Oldenborgh en Friederike Otto, en activisten van Extinction Rebellion en Scientist Rebellion. De titel is ontleend aan de zogeheten ‘attribution science’, waarin wetenschappers extreme weersomstandigheden kunnen toeschrijven aan klimaatverandering. ‘Met de elektronische bewerkingen heb ik van de stemmen muziek gemaakt’, zegt Shay. ‘De stemmen zijn dus niet alleen dragers van betekenisvolle informatie, maar krijgen ook een esthetische dimensie. Het gaat mij er niet om mensen te vertellen wat ze zouden moeten doen. Samen met het New European Ensemble geloof ik dat de rol van muziek uitstijgt boven entertainment. Belangrijk is ook het publiek uit te dagen door middel van nieuwe ideeën en kennis. We geven informatie door. In SoundAttribution heb ik een geluidsomgeving gemaakt waar het ensemble op moet inspelen. Maar aangezien ik de elektronica live bedien, kan de techniek ook inspelen op hun muziek. Het werk is overigens nog steeds in ontwikkeling. Het blijft veranderen.”

We spiegelen ook geen doemscenario’s voor, maar willen juist hoop en schoonheid bieden.

Kate Moore – Stijgende Zeespiegel
Kate Moore schreef Stijgende Zeespiegel als een concert voor altviool. Ze begon eraan tijdens een verblijf in een klooster, vorig jaar. Het voornaamste thema is de stilte die afzondering teweeg kan brengen. Moore wilde zelf het leven ervaren in een besloten, zelfvoorzienende gemeenschap, die werkt volgens eeuwenoude tradities. Het was confronterend om als moderne mens alle prikkels en opwinding van het dagelijks leven achter zich te moeten laten, zegt ze. ‘Je komt terecht in een staat van diepe bespiegeling, waarin je een landschap ontdekt dat in je ziel besloten ligt. Je wordt een spons die alles om je heen opzuigt; de temperatuur, de weersomstandigheden. Je bevindt je in die omgeving. De muziek in Stijgende Zeespiegel geeft in een klaagzang weer hoe de altviool zich verliest in de opwinding van het ensemble, en op zoek gaat naar de verloren stilte en afzondering. Het is tegelijkertijd een reflectie op wat er nu gebeurt, de stijging van de zeespiegel. Dat gebeurt door het gebruik van rammelaars met kolanoten. In Afrikaanse culturen zitten die rond de enkels van dansers. Wanneer je ermee schudt klinkt dat als stijgend water. Het is een rituele dans, waarbij het zeewater stijgt tot rond onze enkels.’ De solopartij wordt gespeeld door Emlyn Stam.

John Luther Adams – there is no one, not even the wind
John Luther Adams heeft naam gemaakt met muziek waarin hij als componist en activist landschappen in het uiterste noorden van de Verenigde Staten een stem gaf. In 2014 verliet hij Alaska en woonde hij in verschillende woestijngebieden, zoals de Sonorawoestijn die zich uitstrekt van Mexico tot Californië en Arizona. De stilte en het licht van die omgeving, evenals zijn beleving van ruimte en verlatenheid, inspireerden hem tot there is no one, not even the wind. ‘Zoals al mijn recente muziek omarmt dit stuk gelaagde tijd en fysieke ruimte als centrale elementen’, schrijft hij. ‘De instrumenten opereren op grote afstand van elkaar, en in de muziek zitten zes tempi die gelijktijdig over elkaar heen schuiven. De titel is ontleend aan woorden van de grote Mexicaanse dichter Octavio Paz. In zijn gedicht Piedra Nativa staat de regel No hay nadie ni siquiera tú mismo: ‘er is daar niemand, zelfs jijzelf niet’. Ik wil nog een stap verder zetten, en niet alleen mijzelf verwijderen, maar ook die allerlaatste aanwezigheid – de wind.’ De muziek ademt stilte, met tonen in de hogere registers, maar klinkt ademloos, alsof zelfs de blaasinstrumenten de adem inhouden.

Kate Moore – Days and Nature
Kate Moore baseerde dit werk op haar ervaringen tijdens een residentie in de Australische bush in de zuidoostelijke staat Victoria. Ze verbleef in kunstenaarsgemeenschap Montsalvat. ‘Alle gebouwen zijn gemaakt van natuurlijke materialen’, zegt ze. ‘De voorzieningen waren vrij primitief, maar voor mij was het belangrijk dat ik in de buurt was van de geest van het bos. Net aangekomen uit Nederland had ik een jetlag. Daardoor werd ik al om drie uur ’s nachts vol energie wakker. Het was heel mooi en stil. Ik kon de vogels horen wanneer ze ontwaakten. Dat waren mijn werkuren. Die intense natuurgeluiden waren heel inspirerend. In een naburig pand zat een gitaarbouwer die om negen uur begon te werken, met een elektrische zaag. Op dat moment hield moest ik stoppen. Machines zijn zo allesoverheersend.’

Het stuk dat ze aan het schrijven was, begon met vier noten. Die groeiden organisch uit tot meer. ‘Net als een boom en een bos. De muziek draait om zichzelf als een ademend ecosysteem van geluid. Maar ik vond dat ik er ook een machine aan toe moest voegen, met een geluid waarin de muziek langzamerhand verdrinkt.’ Dat kon Moore realiseren na een ontmoeting met de Haagse kunstenaar Peter van Loon, die klanksculpturen maakt. ‘Het zijn machines met karakter. Ze zijn ambachtelijk en kwetsbaar, hebben geen doel of nut. Mooi is dat ze niet perfect zijn, en daarmee haaks staan op hoe machines idealiter zouden moeten werken.’ In Days and Nature doen een aantal van die sculpturen mee.

René van Peer