Het Orgel in TivoliVredenburg

Barokorkesten hebben sinds 2017 versterking van een vast, volwaardig begeleidingsorgel voor muziek uit de Barok en de Klassieke periode. Nu klinken de Passionen van Bach, cantates, oratoria, orgelconcerten van Händel en Haydn, of missen van Mozart ook in de concertzaal zoals ze moeten klinken: niet met een bescheiden kistorgeltje maar met een volwassen, stijlgetrouw instrument. Ook leent het orgel zich perfect voor hedendaagse orgelwerken en improvisaties bij filmconcerten.

Het orgel is gebouwd door de Utrechtse firma Gebroeders Van Vulpen. Op basis van een ontwerp van Herman Hertzberger, die ook de Grote Zaal ontwierp, en op advies van de Utrechtse orgeldeskundige Peter van Dijk, bouwden de orgelmakers in hun Utrechtse werkplaats een instrument met twee klavieren en pedaal. Het orgel telt vijftien stemmen of registers en is geïnspireerd op Duitse barokorgels uit de achttiende eeuw.

Dirigent Jos van Veldhoven, voormalig artistiek leider bij de Nederlandse Bachvereniging:  ‘Het orgel voor TivoliVredenburg is speciaal voor de Grote Zaal ontworpen. Het gebruikt de ruimte als klankkast. Elke pijp is op die ruimte afgestemd. De zaal wordt als het ware onderdeel van het instrument, een échte twee-eenheid. Een groot vast continuo-orgel dat meespeelt in het orkest is als een comfortabele jas: iedereen is omgeven door het geluid, of je nu zingt of speelt. Zacht of hard, het is er altijd. Bij een solopartij kan een vast orgel de competitie met het orkest of koor gemakkelijk aan, zowel in schoonheid, zeggingskracht, presentie als in volume. Het is alsof het barokorkest er een nieuw instrument heeft bijgekregen.’

Leo van Doeselaar, organist bij de Nederlandse Bachvereniging: ‘Als solo-instrument is het orgel bij uitstek geschikt voor Sinfonia’s en aria’s uit Bach-cantates, met een concerterende rol voor het orgel. Vooral in Sinfonia’s biedt het orgel prachtig tegenspel aan de vaak uitgebreide orkestbezetting, soms met hoorns of trompetten. En het klinkt natuurlijk ook goed in beroemde en minder bekende orgelconcerten uit de Barok en Klassieke periode, denk aan Händel, Stanley, Arne, Brixi, Carl Philipp Emanuel en Johann Christian Bach, Sammartini, Corrette, Joseph en Michael Haydn en niet te vergeten de kerksonates van Mozart. Het TivoliVredenburg-orgel is gemaakt voor de samenklank met instrumenten en vocalisten, maar overstemt die in het geheel niet. Een groot orgel kan juist mooi zacht klinken, maar altijd voller, romiger en klankbepalender dan zijn heel kleine neefje: het kistorgel.’