De gretigheid, de lust, waarmee twee handen en tien vingers kunnen bewegen over toetsen, je proeft het hier in de diep peilende pianomuziek van het Weense fenomeen Franz Schubert. In zijn lyrische momenten een nachtegaal achter de vleugel, sleurt Schubert je evengoed langs ravijnen, donder en bliksem.

Op het podium tref je een rots in de branding van ons muziekleven. Als een kitesurfer doorstaat concertpianist Ronald Brautigam al een halve eeuw elke storm in ons muziekleven met glans. Zijn publiek zag hem op het televisiescherm verschijnen met een vertolking van de doldrieste Tarantella van Chopin. In de jaren 1980 kon je in de platenzaak zijn debuut-LP in je tas laten glijden, met die even stormachtige als tedere uitvoering van de sonate van Schumann. Even later glom daar de Philipsplaat van Brautigam met de ruim zes jaar jongere violist Jaap van Zweden in opnames van duo-werken van Mozart, Beethoven en Wieniawski. Of wat dacht je van al zijn platen met Isabelle van Keulen? Die heerlijk smeuïge vioolsonate van Poulenc, opgenomen in de ‘Sendesaal’ van Radio Bremen voor Koch Swann? Las je de interviews in beduimelde weekbladen, aan zo’n met bedrukt papier bedeelde leestafel van een of ander bruin café, dan kon je volgen hoe Brautigam zich steeds meer ‘de pianist’ voelde. Je hele leven besteden aan het studeren en spelen van de pianomuziek van Beethoven? Hij zou het zich kunnen voorstellen. Sterker nog, hij zou zich geen seconde vervelen. Zijn bewondering voor Rudolf Serkin, die leermeester aan gene zijde van de oceaan, onthulde zijn voeling met diepgang. Het bleek allemaal geen hoogmoed, het was niets te veel gezegd. Brautigam wist zich te ontwikkelen tot internationaal toonaangevend Beethoven-pianist. Sleutelmoment bleek zijn ontdekking van de historische piano. Een top-notch match met zijn natuurlijke drang naar helderheid, zin voor kleur en stilistische perfectie. Paul McNulty, bevlogen bouwer van historische piano’s, stond hem bij tijdens zijn opnames voor het label BIS van de integrale klavierwerken van Wolfgang Amadeus Mozart.

Beethoven was de steen in zijn vijver. Cirkels golfden vanuit die plons naar achteren: naar de pianoconcerten van Joseph Haydn (beluister de opnames met Concerto Copenhagen!). En naar opzij: richting die bijzondere romanticus in de schaduw van Beethoven, Franz Schubert, hier en nu te horen in deze zaal.

Vier Impromptus D935
Voor menig pianoliefhebber zullen de impromptu’s van Schubert het lokaas richting klassiek zijn geweest. Oorzaak van onstilbare muziekhonger voor altijd. Wat een genot om zulke werken uit handen van een meesterpianist in golven tot je te laten komen. Ene meneer Deutsch heeft al die werken netjes geordend. D935 noemen ze daarom de eerste van het viertal vrije werken waar dit recital mee begint. Het luistert alsof je een boek openslaat. Een verhaal begint, de auteur schetst de contouren: melancholiek, grillig, mysterieus. Schubert lijkt met zijn voelsprieten een waaier aan stemmingen af te tasten. Na nog geen twee minuten voert hij je al fluisterend mee naar de diepst denkbare geheimen van zijn ziel. Hoe teder en aangrijpend de daaropvolgende dialoog! Hier klinkt ook de geniale vernieuwer van het kunstlied. Bassen grommen en we zijn weer bij het openingsmotief aangeland. In ander vaarwater. Dat wel. Steeds leniger dansen de vingers. Almaar ruiger en onstuimiger schuren de contrasten, alsof je per koets door de alpen hobbelt terwijl de koetsier zijn paarden ment. Maar het is de wonderschone dialoog die het slot spint, als een innige omhelzing.

Drie tonen boven de witte f van f-klein (mineur) vinden je vingers de As op een zwarte toets van de piano. As-groot (majeur) is de toonsoort waarmee Schubert je met al zijn passie in stapvoets tempo de diepte in sleurt in zijn mijmerende tweede Impromptu uit D935. Als alles ineens begint te rollen en te sprankelen zitten we in het middelste couplet van dit lied voor piano. Imposant zijn de ontzagwekkende vloedgolven. Ze rollen uit en spoelen je weer terug naar de eenvoudige diepgang van het grondidee. In de aangrijpende laatste maten is het alsof Schubert iemand vaarwelzegt, maar… aan wat eigenlijk? Het kan van alles zijn. Dat is er juist ook zo mooi aan.

Tijd voor een even milde en geparfumeerde als bitterzoete dans. Om heerlijk bij weg te zwijmelen? Daarvoor stelt de derde Impromptu je te veel vragen over waarom we hier zijn. Wel sleept Schubert je het geboende parket van de danslokalen van zijn tijd op in almaar snellere wervelingen van lichamen, tollend als herfstbladeren in de wind. Hoe prachtig en briljant, de zwier, in afwisseling met meeslepend drama, gestuurd door fiere baslijnen in deze eindeloos boeiende vertelling, uitmondend in een gracieus charmeoffensief van parelende loopjes, met – alweer – zo’n warme omhelzing na afloop. Duivelse trillers, virtuositeit en furiositeit zijn troef in de geheimzinnige, kameleontisch rap van kleur verschietende, laatste impromptu, waarin zelfs toonladders tot hoge kunst worden verheven. Met zijn zoekende karakter binnen een tot de grootst mogelijke vrijheid opgerekte vorm, biedt deze indringende Impromptu een verlokkende voorproef van de late pianosonate die nog komen gaat.

Pianosonate in A-groot D959
De kaars zou voor zijn 32ste levensjaar uitdoven. Schubert had geen tijd te verliezen. Het eerste deel van deze Sonate kent twee keer zoveel maten als de opening van Beethovens Appassionata. Na het voortvarende begin volgt een lyrisch tweede motief. Een weergaloze entree en het zoeken en tasten vangt aan. Vergezichten trekken aan je voorbij. Pulserende akkoorden. Lieflijke passages. Luiken gaan open. Een terugblik op de schoonheid van het leven? Huppeltjes blijven niet uit. Schubert bouwt een brug naar herneming van het openingsmateriaal. De uitleiding is een wonder van transformatie, uitwaaierend in verstilde zangerigheid. Ingetogen, contemplatief is het ‘Andantino’, stapvoets mijmerend. Memory lanes. Regendruppels rollen over een beslagen raam. Echo’s van Schuberts moments musicaux? Spanning! Spookachtige trillers, grillig dramatisch, monden uit in een soort van recitatief. We slaan een zijpad in richting een flard Impromptu in Ges D899. Dan lijkt de cirkel rond, maar Schubert graaft telkens dieper. Sprankelende buitelingen bepalen het ‘Scherzo’, in afwisseling met een aanminnig duet ‘Trio’. De afsluitende ‘Rondo-Finale’? Misschien wel de meest innige omhelzing van deze avond.

Huib Ramaer

Bekijk hier alle programmatoelichtingen.