
Programmatoelichting Nederlands Kamerorkest | ZO 19 JAN
Lees hier de programmatoelichting voor het Nederlands Kamerorkest op zondag 19 januari.
Lees hier de programmatoelichting voor het Nederlands Kamerorkest op zondag 19 januari.
Uitvoerenden
Nederlands Kamerorkest
Gordan Nikolić muzikale leiding, viool
Nicolas Altstaedt cello
Programma
Sergej Prokofjev 1891-1953
Camille Saint-Saëns 1835-1921
Pauze
Camille Saint-Saëns 1835-1921
Joseph Haydn 1732-1809
Luigi Boccherini 1743-1805 (toegift)
De lichte toets. Modernist Prokofjev ‘leent’ in zijn Klassieke symfonie van de elegante Haydn, Haydn zelf manifesteert zich met een ‘Vuursymfonie’ en Saint-Saëns kón eigenlijk niets anders dan lichtvoetige muziek.
Prokofjev
Sergej Prokofjev was er eentje die anders best op eigen benen kon staan. Eigenwijs, zelfverzekerd, om niet te zeggen arrogant – meestal wist hij het zelf het beste. Op het conservatorium liet hij zich niks voorschrijven en was hij directeur Alexander Glazoenov een gruwel; speelde op zijn eindexamen een pianoconcert van zichzelf en niet zoals iedereen een traditioneel stuk; vond het helemaal geen punt dat hij de laatromantiek liet zitten en met zijn keiharde Skytische suite iedereen de stuipen op het lijf joeg. Een echt ‘enfant terrible’. Maar soms zocht hij even steun. Zoals in de zomer van 1917, toen hij zijn Eerste symfonie schreef, de Klassieke. ‘Als Haydn nu nog geleefd had, dacht ik, zou hij zijn eigen stijl hebben behouden en had er wat nieuws aan toegevoegd.’ Dat deed hij, Sergej Prokofjev, 25 jaar jong, dan maar voor hem.
Prokofjev die zich aan iemand vastklampt. Waarom? Het jaar 1917 was voor Rusland een roerige tijd. De Februarirevolutie zette oude waarden op zijn kop. Van traditionele feodale maatschappij naar ultramoderne, socialistische samenleving, dat was de bedoeling en zoiets gaat niet zonder slag of stoot. Weg met het versteende decadente bewind van de tsaar, een dikke punt graag achter de contrasten tussen arm en rijk. ‘Proletariërs, verenigt u!’
In de finale komt zelfs geen enkel mineurakkoord voor.
Prokofjev voelde zich er niet prettig bij. Hij was van goede komaf. Het kon voor hem nog wel eens vervelend worden. In Sint-Petersburg was het gewoon gevaarlijk om rond te lopen. Daarom vertrok hij naar een klein dorpje op het platteland. In de muziek van Haydn (‘zijn techniek komt mij bijzonder helder voor’) zocht hij balans en evenwicht. Een beetje onwennig was ook, dat hij geen piano tot zijn beschikking had, wat overigens zijn eigen keus was: ‘Ik ontdekte dat zonder piano bedachte thema’s beter zijn […] Bij een werk dat op die manier ontstond, zouden de orkestrale kleuren helderder klinken.’ Wel, zo geschiedde. Tegen een chaotische achtergrond ontstond een glasheldere symfonie. Zo licht en bruisend óók, omdat Prokofjev zich voornam zoals de Weense klassieken vooral in majeur te componeren; in de finale komt zelfs geen enkel mineurakkoord voor.
Saint-Saëns
Vandaag is het 19 januari. Hartje winter, koud, brrrr. Had ook Camille Saint-Saëns eens last van. En maakte een vuurtje. Het was in een stervenskoud hotelletje in Brest, aan de Noord-Franse kust. November 1885, hij was op tournee met de violist Raphael Diaz Albertini. De vlammetjes knetterden prettig, langzaam werd het warm en plotseling kreeg de componist een melodietje in zijn hoofd. Misschien omdat Albertini een Cubaan was en Saint-Saëns’ gedachten afdwaalden naar de zonnige oorden van Zuid-Amerika: het wijsje nam de vorm aan van een havanaise of habanera, een dans oorspronkelijk uit Havana.
Fransman Saint-Saëns was een echte kosmopoliet. Zijn grootste passie was reizen, hij moet wel één van de meest bereisde componisten van de 19e eeuw zijn geweest. Je trof hem met koffer, parasolletje en hotelticket in Algerije, Argentinië, Egypte, Rusland, Amerika, ja en rustig ook in Sri Lanka, Vietnam, Ceylon en toen hij zijn neus om de hoek stak in Uruguay mocht hij daar meteen het volkslied componeren. Exotica zijn dan ook niet vreemd aan zijn muziek. Met de vooral in Spanje populaire habanera bleef hij nog relatief dicht bij huis (hoewel dus ontwikkeld in Havana en met Afrikaanse wortels). De Havanaise opus 83 werd een meesterwerk. Hij droeg hem op aan reisgenoot Albertini.
Sjostakovitsj en Rachmaninov vonden Saint-Saëns’ eersteling het beste celloconcert ooit.
De Fransen beschouwden Saint-Saëns als ‘hun Mozart’. Te veel eer? Feit is dat hij even lichte, heldere, tintelend frisse muziek kon schrijven als het genie uit Salzburg. Zijn Eerste celloconcert, dat deze kwaliteiten bij uitnemendheid bezit, heeft nóg een verdienste: het was het eerste Franse celloconcert in honderd jaar. En er zou er nooit meer zo één gecomponeerd worden – ook niet door Saint-Saëns zelf, die op hoge leeftijd nog een, helaas minder goed, tweede concert opleverde. – De première van nr 1 was in Parijs op 19 januari 1872 (hé, dat is precies 153 jaar geleden…). Meesterworp; latere commentatoren zoals Sjostakovitsj en Rachmaninov vonden Saint-Saëns’ eersteling het beste celloconcert ooit. Uniek, dat de drie delen (het middelste is een menuet) wordem opgevat als één, ononderbroken geheel. En pardoes wordt aan het begin de orkestrale introductie verdicht tot één enkel krachtig akkoord.
Haydn
Meestal leutert men er maar wat op los met die bijnamen van Haydns symfonieën. De man schreef ruim honderd van zulke stukken en om die een beetje uit elkaar te houden, was vooral de romantische 19e eeuw er bijzonder bedreven in ze een tweede titel te geven. Haydn zelf heeft er geen weet van gehad en gelukkig maar. De Filosoof, De Schoolmeester, Het Wonder – wat moet je daar nu muzikaal gesproken mee? En met De Beer, De Kip, Haydn schreef volgens sommigen kennelijk een halve dierentuin bij elkaar (die dan vervolgens met De Jacht weer het leven liet). Ook De Koningin van Frankrijk, Op de standplaats en Letter V missen echt elke relevantie.
Een flinke misser op dit punt is ook de bijnaam Feuersymphonie, ‘Vuursymfonie’. Waarom toch zo genoemd? Optie 1: Omdat de sfeer ervan verwant zou zijn aan de opera Die Feuerbrunst van ene Gustav Grossmann; toen echter onderzoek uitwees dat die opera pas vier jaar na Haydns symfonie was ontstaan, sloeg het nergens meer op. Optie 2: Men associeerde het stuk met een bepaald toneelstuk dat in de jaren 1760 zou zijn gespeeld op slot Eszterháza in Hongarije, waar Haydn kapelmeester was. Vaag verhaal. Optie 3: Het zou bij een dergelijk toneelstuk als entr’acte zijn gespeeld – wat zou kunnen.
Van het geniale vuur dat nu eenmaal in Haydn brandde – vooruit.
Het staat de wetenschap vrij nog verder te zoeken. We raken echter steeds verder van huis in deze kwestie, terwijl bijnamen nou juist waren bedoeld om helderheid te scheppen. Daarom raden we de luisteraar aan domweg van deze symfonie te genieten. Van de dynamische contrasten in het eerste deel bijvoorbeeld. Van schoonheden als het trio in a mineur voor strijkers alléén (middendeel van het menuet). Van de opmerkelijk onafhankelijke rol die hobo’s en hoorns in de finale hebben. Van het geniale vuur dat nu eenmaal in Haydn brandde – vooruit.
Stephen Westra
Het Nederlands Kamerorkest, geleid door meesterviolist Gordan Nikolić, is met 25 tot 45 musici een klein en intiem orkest. Het orkest werd in 1955 opgericht. Als vaste orkestpartner van De Nationale Opera wordt het orkest internationaal gerekend tot de beste operaorkesten. Het Nederlands Kamerorkest geeft tientallen concerten per jaar in Amsterdam, vooral in Het Concertgebouw, en op andere grote podia in binnen- en buitenland.
Sinds 2004 is Gordan Nikolić concertmeester van het Nederlands Kamerorkest. Hij leerde het vak bij dirigent en violist Jean-Jacques Kantorow in Basel en noemt dirigent Sir Colin Davis als grote inspirator. In de loop van de jaren is hij uitgegroeid tot het gezicht van het Nederlands Kamerorkest. Hij staat niet als dirigent voor het orkest, maar voert vanaf de eerste lessenaar de musici aan.
De Frans-Duitse cellist Nicolas Altstaedt was van 2010 tot 2012 BBC New Generation Artist, en brak door bij het Lucerne Festival 2010 met de Wiener Philharmoniker. Sindsdien soleerde hij wereldwijd met talloze vooraanstaande orkesten, waaronder Tonhalle Orchestrer Zürich en Tokyo Symphony.
Tsjaikovski Symfonie nr. 4
Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.
De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.