Programmatoelichting London Philharmonic Orchestra | ZO 9 FEB

Lees hier de programmatoelichting voor het concert van het London Philharmonic Orchestra op zondag 9 februari.


Uitvoerenden

London Philharmonic Orchestra
Dima Slobodeniouk dirigent
Christian Tetzlaff viool

Programma

Lotta Wennäkoski *1970

  • Hava (2007)

 

Jean Sibelius 1865-1957

  • Vioolconcert (1905)
    Allegro moderato
    Adagio di molto
    Allegro (ma non tanto)

 

Pauze

 

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski 1840-1893

  • Symfonie nr. 5 (1888)
    Andante – Allegro con anima
    Andante cantabile, con alcuna licenza
    Valse: Allegro moderato
    Finale: Andante maestoso – Allegro vivace

Voor dit concert hebben de dirigent en de Britse orkestmusici vanaf de overkant van het Kanaal vertrouwde partituren uit Finland en Rusland meegenomen. Want het magische Vioolconcert van Jean Sibelius is sinds de première in 1905 onophoudelijk onder veel gejubel de wereld overgegaan. En de Vijfde symfonie van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski heeft door haar bitter-zoete droefenis inmiddels miljoenen luisteraars troost voor de oren bezorgd. Heel bijzonder is de opening van het programma, met muziek die nog maar achttien jaar geleden uit de pen vloeide van Sibelius’ hedendaagse landgenote Lotta Wennäkoski: een in noten gevangen schildering van ‘sneeuw’.

De sneeuw van Lotta Wennäkoski
De kans is groot dat maar weinig luisteraars eerder muziek van deze Finse componiste hoorden, ook al studeerde Lotta Wennäkoski behalve bij Louis Andriessen in Den Haag ook bij de veel bekendere Finse Kaija Saariaho die van dezelfde Sibelius Academie in Helsinki afzwaaide. Net als Sibelius heeft Lotta Wennäkoski een groot gevoel voor de schildering van luchten, wouden, wind en water. Hier is rond de tien minuten lang haar klankportret van ‘sneeuw’ te horen. Want ‘hava’, zo leerde zij in haar studietijd in Boedapest, is het Hongaarse woord voor sneeuw. Wennäkoski: “Ik laat me niet alleen inspireren door muziek omwille van de muziek zelf, maar neem ook graag impulsen uit de buitenwereld in me op.” Maar ‘hava’ roept ook associaties op in het Fins, met woorden die ‘ritselen’ of ‘alertheid’ betekenen. Met dat uitgangspunt creëerde Lotta Wennäkoski een snel stuk met dicht verweven lijnen, een pittig tempo en steeds verschuivende orkestkleuren. En in die kleuren gaat een haast oneindige hoeveelheid noten schuil, als de duizenden pixels van een krantenfoto, zo gedetailleerd en Sibelius-achtig is de atmosferische en wervelende partituur.

In die kleuren gaat een haast oneindige hoeveelheid noten schuil.

Betoverend vioolconcert
Een magisch jaartal voor Jean Sibelius was 1900. Toen deed het Philharmonisch Orkest van Helsinki tijdens een tournee voor twee concerten de Wereldtentoonstelling in Parijs aan. Onder leiding van dirigent Kajanus trad Finland toen voor de rest van de wereld opeens uit het duister. Op de lessenaars de Eerste symfonie van Sibelius, delen uit zijn Lemminkaïnen Suite en het meest Finse stuk aller tijden, Finlandia. Daarin gaat Sibelius tekeer tegen de onderdrukking van Finland door de Russen. Het stuk is grimmig, strijdvaardig, heroïsch en lyrisch: een orkestrale meesterworp. Gaandeweg gingen componisten en dirigenten zich inzetten voor Sibelius: Ferruccio Busoni, Arthur Nikisch, Felix Weingartner en Richard Strauss. Die laatste leidde de première van het Vioolconcert van Sibelius. De componist schreef trots: “In oktober 1905 beleefde mijn Vioolconcert zijn vuurdoop in Duitsland tijdens een concert in de Berliner Singakademie. De solopartij werd gespeeld door Carl Halir, het orkest werd geleid door niemand minder dan Richard Strauss. Als bewijs voor hoe gewetensvol Strauss te werk gaat bij het uitvoeren van hedendaagse werken zij vermeld dat hij maar liefst vier repetities nodig achtte voor het instuderen van de orkestbegeleiding. Maar mijn Vioolconcert verlangt dat ook.”

Strauss had namelijk goed gezien dat Sibelius’ Vioolconcert eigenlijk een symfonie is met een solovioolpartij. Het rijk bezette orkest met zijn drie trombones en twee trompetten is niet een bescheiden gesprekspartner maar een eigengereide tegenspeler met een reusachtige symfonische kracht. De solist wordt uitgedaagd tot een duel. Het eerste deel ‘lijkt’ een soort vrije rapsodie maar is met een ijzeren grip op de vorm op papier gekomen. Alle krachten werken toe naar een dramatisch hoogtepunt, één grote spannende solocadens, niet aan het eind van het eerste deel maar in het midden. Het intens zangerige Adagio en het afsluitende virtuoos dansante Allegro (ma non tanto) geven het juiste tegenwicht tegen het kernachtige en dramatische eerste deel.

De meeste bravoure van de symfonie heeft Tsjaikovski bewaard voor het laatste deel.

Een bitter-zoete symfonie
Zeventien jaar eerder, in 1888, was Pjotr Iljitsj Tsjaikovski op een succesvolle tournee door Europa als dirigent van eigen werken. Overal waar hij kwam werden de uitvoeringen van zijn muziek bejubeld. Hij onderging de ovaties schuchter en verlegen, maar ze hielpen hem wel tijdelijk zijn sombere kijk op het leven wat te verlichten. Thuis in Rusland lag een symfonie op haar voltooiing te wachten, de Vijfde symfonie in e, opus 64. Hierin ging Tsjaikovski zoals wel vaker de strijd aan met depressie en noodlot, niet met fatalistische klanken, zoals in de Vierde en Zesde, maar met optimistische. De Vijfde van Tsjaikovski is een positief en tamelijk probleemloos werk zonder al te veel conflicten en zelfbeklag. De landelijke stemming van het tweede en derde deel vormt een tegenwicht met de milde tragiek van het eerste deel. Dat begint met een heel nieuw timbre: de unisono laag spelende klarinetten, met een motto dat in de Finale terugkeert. Het tweede deel bevat twee van de mooiste melodieën die Tsjaikovski ooit schreef: de onvergetelijke hoornsolo aan het begin en het meeslepende tweede thema dat door de strijkers tot machtige climaxen wordt gebracht. Op de plaats van het derde deel geen scherzo (muzikale scherts) maar een gracieuze wals, zacht deinend en van een grote natuurlijkheid. De meeste bravoure van de symfonie heeft Tsjaikovski bewaard voor het laatste deel, een effectvolle en opzwepende Finale waar het koper zich enorm kan uitleven.

Clemens Romijn


OVER LONDON PHILHARMONIC ORCHESTRA

Het London Philharmonic Orchestra is een van de vooraanstaandste orkesten in het Verenigd Koninkrijk en heeft zijn thuisbasis in de Royal Festival Hall in Londen. De Britse dirigenten Sir Thomas Beecham en Sir Malcolm Sargent richtten het orkest op in 1932. Naast klassieke concerten verzorgt orkest ook regelmatig de muziek voor films, waaronder Lawrence of Arabia, Philadelphia en The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring, én speelt het populaire muziek, waaronder van Chick Corea, Pink Floyd en Led Zeppelin.

OVER DIMA SLOBODENIOUK

De Fins-Russische dirigent Dima Slobodeniouk geldt als een rijzende ster. Hij maakte al furore in de Verenigde Staten waar hij op de bok stond bij het New York Philharmonic en de Boston Symphony Orchestra. In seizoen 2024/25 zal hij onder andere spelen met het Los Angeles Philharmonic, Chicago Symphonic Orchestra en Orchestre Philharmonique de Radio France. Ook zal hij Modest Moessorgski’s Boris Godunov dirigeren tijdens het Savonlinna Opera Festival in Finland.

OVER CHRISTIAN TETZLAFF

Violist Christian Tetzlaff werd in Hamburg geboren en begon zijn vioolstudie op zesjarige leeftijd. Christian Tetzlaff is evenzeer thuis in het klassiek-romantische repertoire als in de eigentijdse muziek. Zijn debuut maakte hij toen hij veertien was met Beethovens Vioolconcert. De afgelopen jaren schitterde hij onder andere met het Boston Symphony Orchestra, New York Philharmonic en alle Londense orkesten. Tetzlaff treedt ook op als kamermusicus en op internationale festivals als BBC Proms en Lucerne Festival.

MEER ROMANTIEK OP ZONDAG



Dark Mode

Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.

Duurzaamheid

De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.