
Frank Peter Zimmermann & Dmytro Choni | DI 11 FEB
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van Frank Peter Zimmermann & Dmytro Choni op dinsdag 11 februari.
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van Frank Peter Zimmermann & Dmytro Choni op dinsdag 11 februari.
Uitvoerenden
Frank Peter Zimmermann viool
Dmytro Choni piano
Programma
Franz Schubert 1797-1828
Karol Szymanowski 1882-1937
Pauze
Johannes Brahms 1833-1897
Béla Bartók 1881-1945
De programmahelften hebben dezelfde opbouw. De eerste componist staat bekend als klassiek en meer conservatief, de tweede als meer vernieuwend en modern, terwijl Szymanowski en Bartók zichzelf primair zagen als voortzetters van hun traditie en terwijl Schubert en Brahms ook discreet experimenteerden.
Schubert – Huiskamer en concertzaal
Veel werken van Schubert klinken tegenwoordig in de concertzaal. Ten tijde van Schubert was dat anders. Niet alleen omdat het concertbedrijf destijds nog in de kinderschoenen stond, maar ook omdat het overgrote deel van Schuberts oeuvre voor een kleine ruimte bestemd is. Schubert schreef vaak voor bevriende musici van wie de meeste goede amateurs waren. Professionals in de zin van musici die musiceren op zeer hoog technisch niveau en daarmee hun brood verdienen waren nog niet talrijk. Schubert hield hier rekening mee. Zelfs al zijn diverse van zijn stukken lastig te spelen voor tijdgenoten, ze zijn relatief eenvoudig vergeleken met de virtuoze hoogstandjes van latere componisten. Een voorbeeld daarvan is zijn reeks variaties over het thema van zijn eigen lied Trockne Blumen uit zijn liedcyclus Die schöne Müllerin. Na een inleiding volgt het thema, een reeks van variaties plus een finale. De opbouw is zeer verwant aan andere variatiereeksen uit deze periode. De piano speelt een prominente rol en is veel meer dan een begeleidingsinstrument. De variaties zijn merendeels ornamenten, kleine ritmische veranderingen van de basismelodie en bijna altijd binnen de harmonie van het origineel. Pas in de tweede helft verkennen de variaties de patronen van het thema. Is het werk vanwege deze kenmerken voor Schuberts tijdgenoten niet zeer uitzonderlijk, dat is het wel binnen Schuberts oeuvre. De componist schreef zelden variatiereeksen. Vergeleken met zijn weinige andere is dit de langste en de meest lyrische. Oorspronkelijk is het voor fluit en piano, maar violisten spelen het graag.
De titels van de delen verwijzen naar exotische wezens en oorden.
Szymanowski – Herkenbaar en ongrijpbaar
Deze componist werd geboren in Oekraïne, groeide op in Polen, werd geschoold in Centraal-Europese muziek en stelde zich open voor Franse, Russische en niet-westerse muziek. Alles liet zijn sporen na in zijn muziek, geen wonder dat velen er zeer veel in horen en zijn persoonlijkheid soms overkomt als een raadsel. En om de zaak nog ingewikkelder te maken: hij heeft zich enorm ontwikkeld. Toen hij zijn Mythen voor viool en piano componeerde, was hij vooral gefascineerd door de mystiek rond Skriabin, de harmonische vernieuwingen van Debussy en de orkestklanken van Richard Strauss. De titels van de delen verwijzen naar exotische wezens en oorden, meer in de verbeelding dan in werkelijkheid. Even exotisch, dat wil zeggen anders dan in de Centraal-Europese muziek, zijn de belangrijkste kenmerken van de muziek. De melodische lijnen verlopen vaak kronkelig zonder een duidelijk ritmisch en harmonisch fundament. In de muziek is kleur minstens zo belangrijk als melodie en richting. De vele abrupte wendingen beroven de luisteraar van een verwachtingspatroon. Tegelijk moet de vertolker in die grillige structuur lijn aanbrengen zodat het geheel niet fragmentarisch wordt. De componist was bevriend met vele musici, ook violisten. Hij kende hun mogelijkheden en beperkingen maar liet zijn creativiteit daardoor niet intomen. De beste musici namen en nemen dat als een uitdaging.
De versie voor viool geeft de meer optimistische en blijmoedige passages meer glans en schittering.
Brahms – Musiceren in Utrecht
Brahms hield van arrangeren. Hij bewerkte veel en stond toe dat anderen zijn muziek bewerkten. Wat hij zou hebben gedacht over de stap van altviool naar viool weten we niet, al kende hij de vioolversie wel. In ieder geval kunnen we zeggen dat de compositie hierdoor wint aan expressie. In de versie voor altviool (Brahms schreef ook een versie voor klarinet) is de sfeer sereen en weemoedig, zonder grote uitbarstingen en met een permanente toon van ingehouden verdriet. Een optimistische toon bij Brahms heeft meestal een sombere ondertoon, net als vaak bij Schubert – en het omgekeerde is ook waar. Dat Brahms dit werk schreef in zijn laatste jaren, toen zijn muziek meer en meer een introvert karakter kreeg, heeft hier zeker mee te maken. De versie voor viool geeft de meer optimistische en blijmoedige passages meer glans en schittering. Weliswaar hebben Brahms’ altvioolsonates een meer ingetogen karakter dan zijn vroegere vioolsonates, maar het arrangement belicht een kant van Brahms die minder vaak met zijn muziek wordt geassocieerd. Het is een kant die ook meer past bij de persoon. Brahms hield van humor en samen musiceren (waarvoor hij graag naar Utrecht kwam) en bewaarde zijn somberste kant voor zijn kunst.
Alles draait om mysterie, huiver, uitbarstingen en onvoorspelbaarheid.
Bartók – Volksmuziek en expressionisme
Wie aan Bartók denkt, denkt vaak het eerst aan zijn verbondenheid met volksmuziek van de Balkan. Die muziek leerde hij pas kennen in 1904 of 1905. Daarvoor was hij geschoold in en een vurig pleitbezorger van de Centraal-Europese muziek van met name Beethoven en Strauss en het Hongaarse nationalisme van Liszt. Zijn kennismaking met de volksmuziek en kort daarop met de nieuwste muziek van dat moment betekende allerminst een breuk daarmee, integendeel. Vanaf dat moment tot aan zijn dood probeerde hij beide werelden te verenigen. Die combinatie kreeg in elk werk anders vorm, maar bleef de kern van zijn oeuvre. Zijn Tweede vioolsonate schreef hij kort na de Eerste Wereldoorlog. De volksmuziek is hier niet aanwezig in de vorm van herkenbare melodieën en ritmen, zoals bijvoorbeeld in zijn Roemeense volksdansen. Het volkse materiaal is drastisch geabstraheerd en dienstbaar gemaakt aan een context waarin alles draait om mysterie, huiver, uitbarstingen en onvoorspelbaarheid. Naast die inbreng van het expressionisme is Bartók een meester van de klassieke opbouw, lange lijn en het dramatisch betoog. Die eigenschappen zijn ook te horen in Bartóks eigen uitvoering van deze sonate uit 1940 – Bartók was ook een formidabel pianist! Op hetzelfde concert in 1940 speelde hij niet toevallig en net zo geweldig Beethovens Kreutzersonate.
Emanuel Overbeeke
Frank Peter Zimmermann, geboren in Duisburg, begon op vijfjarige leeftijd viool te spelen onder begeleiding van zijn moeder. Hij debuteerde op zijn tiende en won op zijn elfde het concours ‘Jugend musiziert’. Na studies bij gerenommeerde docenten brak hij door met een debuut bij de Berliner Philharmoniker in 1981. ‘Hij heeft alles wat een artiest groots maakt: je krijgt wat je verwacht, en tegelijkertijd sta je versteld dat het resultaat alles overtreft wat je verwachtte,’ schreef de Süddeutsche Zeitung.
De Oekraïense pianist Dmytro Choni wordt internationaal erkend om zijn technisch onberispelijke pianospel, verbluffende virtuositeit, heldere articulatie en grote gevoeligheid. In de afgelopen jaren trok hij internationale aandacht door het winnen van diverse prestigieuze prijzen, waaronder de Van Cliburn International Piano Competition in 2022 en de Leeds International Piano Competition in 2021. Sinds 2023 vormen Choni en Zimmerman een succesvol duo dat talrijke recitals geeft door heel Europa en bezig is met het opnemen van twee albums.
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 2, 3 en 6
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 4 en 5
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 1 en Octet
Beethoven & John Field
Internationale Top
Quatuor pour la fin du temps
The Schubert Project
Internationale Top
Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.
De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.