
Programmatoelichting AVROTROS VIRTUOOS
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van AVROTROS VIRTUOOS op vrijdag 7 februari 2025.
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van AVROTROS VIRTUOOS op vrijdag 7 februari 2025.
Uitvoerenden
Shane van Neerden piano
Emma Roijackers viool
Gerbrich Meijer klarinet
Radio Filharmonisch Orkest
Sam Weller dirigent
Elsina Jansen regisseur
Noortje van den Eijnde visuals
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
Ouverture ‘Le nozze di Figaro‘ KV 492 (1785)
Antonín Dvořák (1841-1904)
Romance voor viool en orkest in f, opus 11 (ca. 1877)
Carl Maria von Weber (1786-1826)
Konzertstück voor piano en orkest in f, opus 79
Igor Stravinsky (1882-1971)
uit L’histoire du soldat, arrangement voor viool, klarinet en piano (1918/1919)
– Marche du soldat
– Petit concert
– La danse du diable
Pauze
Wolfgang Amadeus Mozart
Klarinetconcert in A KV 622 (1791)
– Allegro
– Adagio
– Rondo: Allegro
Toegift: Béla Kovács
Sholem – Alekhhem, Rov Feidman!
(Arr. Max Knigge)
AVROTROS VIRTUOOS
Het AVROTROS-talenttraject VIRTUOOS biedt jonge klassieke muziektalenten een belangrijke springplank aan het begin van hun carrière. De talenten doen waardevolle media-ervaring op via radio en tv en zetten een belangrijke stap in hun ontwikkeling met de opname en uitgave van hun debuut-cd.
Op het conservatorium leren musici hun instrument tot in de puntjes beheersen en doen ze ervaring op met het optreden voor publiek. Het maken van een professionele opname vraagt echter om een geheel andere aanpak: urenlange concentratie, precisie en herhaling, zonder de adrenaline van een live publiek. Met VIRTUOOS biedt AVRO-TROS de nieuwste generatie klassieke musici precies datgene waar wij goed in zijn: hoogwaardige opnames en een breed podium via radio en tv.
In de opnamestudio realiseren de talenten hun eerste professionele cd, terwijl ze in onze concertseries en programma’s op radio en tv waardevolle media-ervaring opdoen. Zo ondersteunt AVROTROS jonge klassieke musici bij de start van hun professionele carrière met expertise, zichtbaarheid en een stevige basis voor de toekomst.
Het componeren van een virtuoos stuk is niet zo moeilijk. Maar het schrijven van een virtuoze compositie met een hoog artistiek niveau is andere koek. In dit concert drie van deze meesterwerken, gespeeld door jonge, zeer talentvolle musici op viool, piano en klarinet.
Verboden komedie
Het had niet veel gescheeld of de opera Le nozze di Figaro was nooit tot stand gekomen. In 1775 en 1778 schreef Pierre Beaumarchais twee toneelstukken rond de Spaanse kapper Figaro, Le barbier de Seville en Le mariage de Figaro. Vooral dat laatste stuk bevatte zoveel bijtende kritiek op de adel dat het prompt verboden werd. Ook in Oostenrijk mocht het niet opgevoerd worden, al was de tekst wel in een Duitse vertaling beschikbaar. In Wenen vierde in 1783 Paisiello grote triomfen met zijn komische opera Il barbiere di Siviglia gebaseerd op het eerste toneelstuk van Beaumarchais. Wolfgang Amadeus Mozart en librettist Lorenzo da Ponte hoopten, door ook de sequel Le mariage tot opera te transformeren, op dat succes mee te liften. Da Ponte ging aan het werk met de tekst, waar hij alle politieke gevoeligheden uithaalde en het zo omvormde tot een relatief onschuldige komedie, al bleven er nog heel wat sneren naar de adel over. Na lang vijven en zessen ging de censor toch akkoord en kon Mozart de eerste noten op papier gaan zetten. Het werd een briljante ‘opera buffa’ die op 1 mei 1786 in het Altes Burgtheater met een sterrencast in première ging. Het succes was groot maar tot veel uitvoeringen kwam het niet en enkele maanden later, na slechts negen voorstellingen, werd het ingeruild voor Una cosa rara van de Spaanse componist Antonio Soler dat een ware sensatie veroorzaakte. Zoals bijna standaard in die tijd bij het componeren van een opera, kwam de ouverture pas op het laatst. Dat was bij Le nozze niet anders. Uit het autografe handschrift valt af te leiden dat Mozart het in één ruk, vrijwel zonder correcties, uit het hoofd uitschreef. De ouverture bevat geen melodieën uit de opera zelf, maar is een uiterst vrolijk en levenslustig stuk dat je perfect in de juiste sfeer brengt voordat het doek opgaat.
Verloren kinderen
Antonín Dvořák begon zijn carrière vrij bescheiden als altviolist bij het theaterorkest in Praag. Weliswaar had hij al enkele grote composities op zijn naam staan, waaronder enkele symfonieën en opera’s, maar daar wist vrijwel niemand van. Ook zijn Strijkkwartet in f uit 1873 was dat lot beschoren en zou pas jaren na zijn dood voor het eerst uitgevoerd worden. Maar zelf legde hij het werk niet zomaar in een la. Enige jaren later nam hij het thema uit het langzame deel en gebruikte dat als basis voor een kort werk voor vioolsolo. Vrijwel tegelijkertijd maakte hij een versie met piano en een met orkestbegeleiding. Inmiddels was de ster van Dvořák flink gestegen en had hij de mogelijkheid het korte werk aan het publiek voor te stellen. Dat gebeurde in 1879 tijdens het jaarlijks benefietconcert voor het pensioenfonds van het theaterorkest waar Dvořák zelf in gespeeld had, met concertmeester Josef Markus als solist. De Romance is niet zomaar een directe bewerking van het origineel uit het strijkkwartet. Hij neemt er slechts één thema uit en verbindt dat met twee nieuwe melodieën tot een subtiele nieuwe eenheid. Het geheel heeft een mild melancholiek karakter. Maar hoe kon het ook anders want het was juist in deze tijd dat Dvořák kort na elkaar drie jonge kinderen verloor…
Symfonisch gedicht voor piano en orkest
Toen Carl Maria von Weber in 1815 de eerste schetsen van een nieuw pianoconcert op papier zette, had hij nauwelijks een idee wat het moest worden. Het liefst een groots meeslepend driedelig soloconcert in de sombere toonsoort f-mineur, al had hij daar zijn twijfels over. Hij vreesde dat een pianoconcert in die toonsoort niet bij het publiek overkwam als daar niet een meeslepend verhaal bij hoorde, zoals hij aan een goede vriend toevertrouwde. Het idee was nu om er een eendelig werk van te maken misschien als fantasie voor piano alleen, of toch als een werk voor piano en orkest, geen volledig piano-concert maar een Konzertstück met een vertelling als achtergrond. Hoe hij precies te werk is gegaan, is onbekend, maar op 18 juni 1821, de dag van de premiére van zijn opera Der Freischütz, was het klaar, compleet met een verhaal dat hij zelf verzonnen had. In een dramatisch adagio zien we een kasteelvrouwe treurig uit het raam staren, verlangend naar haar ridder die op kruistocht is gegaan. Gepassioneerd bedenkt zij zich dat hij misschien wel dodelijk gewond, verlaten op het slagveld ligt en valt vertwijfeld in zwijm. Maar dan klinkt uit de verte een mars die steeds dichterbij komt. Haar man is, beladen met roem, teruggekomen. In een uitbundige finale vallen ze elkaar hartstochtelijk in de armen, toegejuicht door de toegestroomde menigte. Al met al is het geen pianoconcert, geen fantasie, misschien zelfs geen echt Konzertstück, maar met wat verbeelding zou je het een symfonisch gedicht voor piano en orkest kunnen noemen.
Elementair theater
De solisten van dit concert komen zonder orkest bij elkaar in trioformatie in delen uit een ongebruikelijk theatraal stuk. Het was 1915 en de Eerste Wereldoorlog was in alle hevigheid in Europa losgebarsten. Geen geld voor grote culturele evenementen en dus geen inkomsten voor Igor Stravinsky, die met enorme balletproducties als L’oiseau de feu en Le sacre du printemps triomfen had gevierd. Samen met schrijver Charles-Ferdinand Ramuz bedacht hij daarom een zeer goedkoop te realiseren theatraal werk gebaseerd op enkele Russische verhalen. Het vertelt over een vioolspelende soldaat die zijn instrument aan de duivel verkoopt voor een magisch boek dat hem rijkdom kan brengen, maar hem uiteindelijk alleen maar in het ongeluk stort. Het was een uiterst simpele voorstelling die overal met minimale middelen uitgevoerd kon worden. Slechts zeven musici, drie acteurs en een danseres, desnoods zonder decors, waren voldoende. Naderhand maakte Stravinsky van enkele delen een suite voor viool, klarinet en piano waarvan er in dit concert drie te horen zijn.
Liefde voor de klarinet
Tot slot terug naar Mozart. In de tijd dat hij druk bezig was met het componeren van Le nozze di Figaro, raakte hij bevriend met klarinettist Anton Stadler. Beide heren waren lid van één van de vrijmetselaarsloges in Wenen, en hielden van de geneugten van het goede leven waaronder een uitstekend en liefst groot glas wijn. Maar het was niet alleen de drank en het plezier wat hen bond. Stadler was één van de eerste grote virtuozen op de klarinet, een instrument dat in die tijd in opkomst was. Hij maakte Mozart zo enthousiast dat hij enkele schitterende werken voor klarinet schreef. Hoogtepunt maar helaas ook slotakkoord was het Klarinetconcert dat hij in oktober 1791, slechts enkele weken voor zijn dood, voltooide. Bijzonder is echter dat het werk van oorsprong niet zomaar voor de klarinet geschreven is, maar voor de bassetklarinet. Stadler was voortdurend bezig om de klarinet te verbeteren. Eén van die experimenten was de bassetklarinet, een versie die iets langer was dan de gewone klarinet en daardoor wat lagere noten kom spelen. Dit instrument is nooit echt populair geworden en daarom is het concert naderhand op enkele punten wat aangepast om het op een gewone klarinet speelbaar te maken. Het is maar de vraag of Mozart dit zelf gedaan heeft, of dat een uitgever dat veel later ter hand heeft genomen. Het oorspronkelijke handschrift van Mozart is grotendeels verloren gegaan en de klarinetversie is alleen uit negentiende-eeuwse drukken bekend. Het neemt niet weg dat het Klarinetconcert één van mooiste soloconcerten van Mozart is, met zijn pure en milde karakter waar soms een zweem van weemoed in doorklinkt. Zou hij bij het schrijven ervan wellicht zijn naderend levenseinde voorvoeld hebben? Prachtig is de impressie die Mozartkenner Robbins Landon gaf met een citaat uit Shakespeares A Winter’s Tale: ‘The heart dances, but not for joy’.
Tekst: Kees Wisse
De jonge, in Australië geboren dirigent Sam Weller (1998) verhuisde naar Amsterdam om directie te studeren bij Ed Spanjaard, Jac van Steen, Kenneth Montgomery en Antony Hermus. Sinds hij zijn master behaalde, pendelt hij tussen Nederland en Australië, waar hij bloeiende carrières opbouwt. Hij dirigeerde het Noord Nederlands Orkest, PHION, Orkest van de 18e Eeuw, het Radio Filharmonisch Orkest, Residentie Orkest en Canberra Symphony Orchestra. In 2016 richtte hij Ensemble Apex op, ‘one of the most exciting new ensembles on the Sydney scene’, volgens Limelight Magazine. Onlangs werd hij uitverkoren als een van de zes ‘designated winners’ van de International Conducting Competition Rotterdam, waarmee hij in 2025 ensembles als het Rotterdams Philharmonisch Orkest, Klangforum Wien en Orkest van de 18e Eeuw zal dirigeren.
Violiste Emma Roijackers (1995) won diverse prijzen, zoals de publieks- en de tweede prijs bij het Oskar Back Concours (2022), de eerste prijs op het internationale concours Luigi Zanuccoli (2021) in Italië, de derde prijs op het internationale Emmanuel Durlet (2021) concours in België en ze ontving meerdere prijzen tijdens het Prinses Christina Concours. Emma studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam bij Ilya Grubert, waarna ze haar studie vervolgde bij Lukas Hagen aan het Mozarteum in Salzburg. Tegenwoordig is ze actief als kamermusicus, solist en concertmeester en trad op in de grote zalen en festivals van Nederland en daarbuiten. Eind augustus verscheen haar debuut-cd met pianist Florian Verweij in het AVROTROS talenttraject VIRTUOOS.
Shane van Neerden (1999) begon op zesjarige leeftijd met piano spelen en won al jong diverse concoursen. Hij heeft een fenomenale techniek en een grote passie om de diepte in te duiken. Dat kan op het gebied van kunst of literatuur zijn, maar richt zich bovenal op de wijze waarop hij muziek maakt: tot in de puntjes verzorgd en met enorme emotionele diepgang. Zijn grootouders verruilden Nederland voor de Verenigde Staten en Shane deed onlangs het omgekeerde. Nu studeert hij bij Frank Peters aan het Conservatorium van Amsterdam. Shane was onder meer winnaar van Dutch Classical Talent 2024. Afgelopen maart nam hij zijn debuut-cd op als deelnemer aan het AVROTROS talenttraject VIRTUOOS. Deze cd, met werken op het snijvlak van de Romantiek en het Impressionisme is half mei uitgebracht.
Klarinettiste Gerbrich Meijer (1997) toerde voor Dutch Classical Talent door Nederland met haar ‘one woman show’. Eerder won ze al de ‘Special Prize’ op de Carl Nielsen Competition, was ze genomineerd voor de GrachtenfestivalPrijs en kreeg ze de Talentprijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds uitgereikt. Gerbrich speelt met diverse orkesten zoals het London Symphony Orchestra, Residentie Orkest en Danish Radio Symphony, en was soloklarinettist van het European Union Youth Orchestra. Ze behaalde onlangs haar masterdiploma aan het prestigieuze Colburn Conservatory in Los Angeles en studeert nu in de Solistenklas van de Koninklijke Deense Muziekacademie. Gerbrich is columnist voor De Klarinet, het landelijke tijdschrift voor klarinettisten. Vorig jaar nam ze samen met het Felix Quartet haar debuut-cd op in het AVROTROS talenttraject VIRTUOOS.
Regisseur Elsina Jansen maakte haar debuut met de opera Nixon in China van John Adams. In de pers wordt een aantal aspecten van haar regiewerk terugkerend benoemd: haar subtiele personenregie, de inventieve, sterke beelden met minimale middelen en haar muzikaliteit. Na haar studie Theaterwetenschap werkte Elsina als regieassistent en dramaturg en later als regisseur bij onder andere: Nederlandse Reisopera, Opera Trionfo, Dutch National Opera Academy, Nederlands Philharmonisch Orkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest, Noord Nederlands Orkest en Het Concertgebouw. Ze werkte met dirigenten als Jan Willem de Vriend, Wim Steinmann, Jeroen Weierink, Robbert van Steijn, Mark Shanahan, Balázs Kocsár, Ed Spanjaard, Henrik Schaefer, Ivo Meinen, Bas Wiegers, Elim Chan, Jari Hiekkapelto en Dmitry Sitkovetsky.
Noortje van den Eijnde werkt als VJ (video-DJ) onder de naam Noralie. Ze studeerde Illustratie aan de St. Joost School of Art & Design en vervolgde haar studieroute door deel te nemen aan de VJ Academy in Amsterdam. Naast VJ bij clubfeesten en festivals is Noortje ook actief op grote lichtfestivals en als videomapper bij evenementen, waarbij zij op een speciale manier beelden projecteert op voorwerpen en gebouwen. Zo ontwierp zij lichtprojecties voor De Hand Van Gogh, Winter in Zutphen, Helder Licht en bij het Living Room: Noorderlicht concert met het Groot Omroepkoor.
Het Radio Filharmonisch Orkest is bij uitstek de ambassadeur voor nieuwe en onbekende muziek in Nederland en daarbuiten. Elke week laat het orkest publiek in de grote concertzalen van Nederland en talloze mensen thuis via radio en internet genieten van meesterwerken uit de klassieke muziek.
CHEF-DIGIRGENT Karina Canellakis • VASTE GASTDIRIGENT Stéphane Denève • HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden • ERE-DIRIGENT Edo de Waart • 1E VIOOL Joris van Rijn • Nadia Wijzenbeek • Dimiter Tchernookov • Alexander Baev • Fred Gaasterland • Roswitha Devrient • Maria Escarabajal-Baade • Alberto Facanha Johnson • Mariska Godwaldt • Josje ter Haar • Julija Hartig • Masha Iakovleva • Kerstin Kendler • Pamela Kubik • Leonie Mensink • Pedja Milosavljevic • Gerrie Rodenhuis • Stella Zake • 2E VIOOL Casper Bleumers • Sarah Loerkens • Matthijs van de Wel • Ian van de Berk • Esther de Bruijn • Filipe Farinha Fernandes • Yvonne Hamelink • Annemarie van Helderen • Esther Kovy • Dana Mihailescu • Renate van Riel • Alexander van den Tol • Nika Toskan • Eveline Trap • Nina de Waal • ALTVIOOL Francien Schatborn • Frank Brakkee • Huub Beckers • Joao Alvares Abreu • Igor Bobylev • Sabine Duch • Marije Helder • Annemijn Herder • Annemarie Konijnenburg • Javier Rodas Sanchez • Lotte de Vries • Ewa OpbergenWagner • Francesca Wiersma • Arjan Wildschut • CELLO Michael Muller • Michael Stirling • Anton Istomin • Eveline Kraaijenhof • Harm Bakker • Winnyfred Beldman • Mirjam Bosma • Crit Coenegracht • Anneke Janssen • Ansfried Plat • Rebecca Smit • Arjen Uittenbogaard • CONTRABAS Wilmar de Visser • Servaas Jessen • Annika Pigorsch • Jim Schultz • Sjeng Schupp • Ella Stenstedt • Stephan Wienjus • FLUIT Ingrid Geerlings • Ines Pires Pinto • PICCOLO Maike Grobbenhaar • HOBO Aisling Casey • Hans Wolters • Marjolein Koning • Yvonne Wolters • ALTHOBO Gerard van Andel • KLARINET Frank den Brink • Arjan Woudenberg • Esther Misbeek • ESKLARINET Diede Brantjes • BASKLARINET Sergio Hamerslag • FAGOT Hajime Konoe • Jos Lammerse • Birgit Strahl • CONTRAFAGGOT Marlene Schwarzler • HOORN Annelies van Nuffelen • Petra Botma-Zijlstra • Rebecca Grannetia • Toine Martens • Frederick Franssen • WANDELHOORN Margreet Mulder • TROMPET Hessel Buma • Hans van Loenen • Raymond Rook • Johan Verheij • TROMBONE Tim Ouwejan • Niels Jacobs • BASTROMBONE Pelle van Esch • TUBA Bernard Beniers • PAUKEN Paul Jussen • SLAGWERK Mark Haeldermans • Hans Zonderop • Vincent Cox • Esther Doornink • PIANO Stephan Kiefer • HARP Ellen Versneij
AVROTROS Vrijdagconcert
AVROTROS Vrijdagconcert
Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.
De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.