
Programmatoelichting Angela Hewitt | ZO 19 JAN
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van Angela Hewitt op zondag 19 januari.
Lees hier de programmatoelichting voor het concert van Angela Hewitt op zondag 19 januari.
Uitvoerenden
Angela Hewitt piano
Programma
Georg Friedrich Händel 1685-1759
Johann Sebastian Bach 1685-1750
Joseph Haydn 1732-1809
Pauze
Georg Friedrich Händel 1685-1759
Johannes Brahms 1833-1897
Hij was in zijn tijd met afstand de beroemdste componist van Europa: Händel. In zijn schaduw werkte ook Bach aan een fantastisch oeuvre. Inmiddels is van beide componisten duidelijk hoe geniaal ze waren en hoe zij met onder meer hun suites de volgende generaties hebben beïnvloed. Zo begint Haydn zijn laatste pianosonate, volgens velen zijn mooiste, met een typische barokke Franse ouverture. Händel en Bach gebruikten dit genre vaak om hun stukken statig te beginnen. Het ultieme eerbetoon is misschien wel het meesterwerk dat Brahms op een thema van Händel heeft gemaakt.
Franse suites?
Het is haast niet voor te stellen, maar er was een tijd dat Bach niet boven zijn collega’s uitstak. De componist die dat wél deed was Händel. Later waren Beethoven en Haydn het erover eens dat hij de grootste componist was die ooit geleefd had. Bach zou vergeefs hebben geprobeerd een ontmoeting met hem te regelen. Door succesvolle periodes in Duitsland, Italië en Engeland was Händel gevierd in heel Europa, terwijl Bach Duitsland nooit heeft verlaten. In de negentiende eeuw was het Mendelssohn die Bach herontdekte en langzaam maar zeker stak Bach postuum zijn leeftijdsgenoot Händel voorbij. De koorwerken van Händel worden nog altijd veel uitgevoerd, maar de suites voor het klavier zijn het terrein van Bach geworden. De laatste jaren kruipen de suites van Händel echter steeds meer uit Bachs schaduw. En terecht: Händel heeft de grootst mogelijke zorg aan de stukken besteed, omdat hij ze gebruikte voor zijn debuut in Londen. In onder andere de tweede suite heeft hij geen dansen vermeld, maar alleen tempoaanduidingen. De vier delen zijn afwisselend langzaam en snel en daarmee lijkt de vorm van het stuk meer op de Italiaanse kerksonate dan op een verzameling Franse dansen. Na het langzame en rijk versierde derde deel, dat toch wel doet denken aan de Franse sarabande, volgt als laatste deel een fuga, waarin Händel toont ook het typisch Duitse contrapunt tot in de puntjes te beheersen.
De laatste jaren kruipen de suites van Händel steeds meer uit Bachs schaduw.
Hoewel de naam anders doet vermoeden, zijn ook Bachs Franse suites niet alleen maar Frans. Dat heeft Bach ook nooit beweerd: ‘enkele kortere suites voor het klavecimbel,’ zo schreef Carl Philipp Emanuel Bach in het overzicht van zijn vaders werken. Hij bedoelde korter dan de Engelse suites. Bachs biograaf Johann Nikolaus Forkel zou de suites later aan de Franse stijl hebben gelinkt. Dat is deels terecht: in de zesde suite vormt de prachtige sarabande, inderdaad in een rijk versierde Franse stijl, het hart van het stuk. Ook de gebruikelijke allemande, courante en gigue maken deel uit van de suite, aangevuld met enkele kortere dansen, zoals de polonaise. Deze dans komt uit Polen en de gigue is als ‘jig’ afkomstig uit Ierland en Schotland.
Franse dansen in Engeland
Net als Händel belandde Haydn op latere leeftijd in Londen. Toen hij daar het beroemde Hallelujah uit Händels Messiah hoorde, was hij in tranen: “Händel is de meester van ons allemaal.” Haydn zelf was ook succesvol in Engeland en werd er omgeven door getalenteerde, rijke muziekliefhebbers. Meer had hij niet nodig om nog één keer een pianosonate op papier te zetten. Hij schreef zijn laatste sonate voor pianiste Therese Jansen, voor wie hij warme gevoelens koesterde. Hoewel Haydn zijn oog meer dan eens liet vallen op Engelse pianistes, moest hij in het geval van Jansen genoegen nemen met een rol als getuige bij haar huwelijk. Jansen moet een goede pianiste zijn geweest, want in de sonate wordt vooral in het eerste en laatste deel veel van de pianist gevraagd. Het statige ritme aan het begin van de sonate is een typisch kenmerk van de Franse ouverture, en zo is ook in deze sonate de Franse hofdans niet ver weg.
Dat geldt ook voor de korte chaconne die Händel in Engeland schreef. Een rijk versierd thema met de nadruk op de tweede tel doet sterk denken aan een sarabande. Daarna volgen 21 korte variaties, die aanvankelijk steeds levendiger worden. Na de achtste variatie keert de rust terug en schakelt Händel over van G majeur naar G mineur. In de loop van de acht mineurvariaties neemt de virtuositeit weer toe en dat zet zich door in de laatste vijf variaties, die weer in majeur staan. Zoals altijd in een chaconne, is in al die variaties het baspatroon hetzelfde.
Händel in de romantiek
Meer dan een baslijn had ook Brahms niet nodig om een monumentaal variatiewerk op een thema van Händel te schrijven: “met een melodie kan ik alleen maar wat spelen, maar op een gegeven bas bedenk ik werkelijk iets nieuws. Ik ontdek er nieuwe melodieën in, ik creëer.” Het thema komt uit het derde deel van de eerste suite voor klavier van Händel. Hoewel de melodie nooit helemaal uit het zicht verdwijnt, gaat Brahms daarna zijn eigen weg en ontstaat er op Händels baslijn in 25 variaties en een uitgebreide fuga een prachtige mix van barokke compositietechnieken en meeslepende romantiek. In de zesde en zestiende variatie grijpt Brahms met een canon terug naar vroeger tijden en dat geldt ook voor de siciliënne in de negentiende variatie. In de finale laat Brahms horen dat ook in de romantiek de fuga nog altijd springlevend is. Ondertussen ontwikkelt het stuk zich ook als een echt romantisch pianowerk met de meest uiteenlopende stemmingen: een virtuoos showstuk als vierde variatie en daar tegenover de diep emotionele dertiende variatie, die sterk aan een begrafenismars doet denken. De 22e variatie staat bekend als ‘het muziekdoosje’, met een lieflijke, hoge melodie op een lange basnoot.
Een prachtige mix van barokke compositietechnieken en meeslepende romantiek.
Brahms, nog geen dertig jaar oud toen hij dit stuk componeerde, gaf de variaties aan Clara Schumann als verjaardagscadeau en aan haar was ook de eer de première uit te voeren. Daarover zei zij later: “ik vond het heel eng, maar ik speelde goed en werd toegejuicht. De onverschilligheid van Johannes (Brahms) deed mij pijn. Hij kon het niet verdragen naar zijn eigen muziek te luisteren zonder zelf iets te kunnen doen.” De variaties werden goed ontvangen en zelfs Richard Wagner, die juist naar nieuwe vormen zocht, was enthousiast toen Brahms het stuk voor hem speelde: “je ziet wat er nog steeds mogelijk is in de oude vormen als er iemand is die weet hoe je ze moet gebruiken.”
Bart de Graaf
Angela Hewitt geldt als een van de meest vooraanstaande interpreten van Bachs klaviermuziek van deze tijd. Ze studeerde aan het Koninklijk Conservatorium van Toronto, won diverse prijzen bij concoursen en brak door na het winnen van de Toronto International Bach Piano Competition in 1985. Johann Sebastian Bach zou nadien als rode draad door haar carrière zijn verweven, getuige ook de vele, uitbundig geprezen Bach- opnames die ze maakte voor het label Hyperion. Maar ze nam onder anderen ook Beethoven, Couperin, Rameau, Haydn en Mozart op, zowel solomuziek als concerten voor piano en orkest. In 2015 werd Angela Hewitt opgenomen in de ‘Hall of Fame’ van het magazine Gramophone, en in 2020 ontving ze de Eremedaille van de stad Leipzig, en de Wigmore Hall Gold Medal.
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 2, 3 en 6
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 4 en 5
Quatuor Van Kuijk | Strijkkwartet 1 en Octet
Beethoven & John Field
Internationale Top
Quatuor pour la fin du temps
The Schubert Project
Internationale Top
Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.
De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.