Programmatoelichting Alma Quartet 10 Jaar | ZO 19 JAN

Lees hier de programmatoelichting voor het tienjarig jubileumconcert van het Alma Quartet op zondag 19 januari.


Uitvoerenden

Alma Quartet

Programma

Leoš Janáček 1854-1928

  • Strijkkwartet nr. 2 ‘Intieme Brieven’ (1928)
    Andante
    Adagio
    Moderato
    Allegro

 

Samuel Adams *1985

  • Strijkkwaret nr. 3 ‘Alma’ (2024)
    Simply
    Fast, bright
    Lontano, frozen
    Simply

 

Ludwig van Beethoven 1770-1827

  • Strijkkwartet nr. 13 op. 130 (1825)
    Adagio ma non troppo – Allegro
    Presto
    Andante con moto, ma non troppo
    Alla danza tedesca – Allegro assai
    Cavatina – Adagio molto espressivo
    Finale: Allegro

 

Er is geen pauze in dit concert.


Ludwig van Beethoven had grote invloed op veel componisten. Rond 1850 verdeelde een Beethoven-kenner Beethovens ontwikkeling in drie perioden. De eerste is nog enigszins een verkenning van de eigen taal, in de tweede wordt die taal dogmatisch bijna drammerig toegepast en in de derde wordt de taal zeer vrij en grillig gehanteerd. Vervolgens probeerde men die stadia ook te projecteren in de oeuvres van andere componisten. Bij Janáček en Adams lukt dit behoorlijk, al herhaalt de geschiedenis zich natuurlijk nooit helemaal.

Janáček – De jeugdige grijsaard
Leoš Janáček heeft een interessante ontwikkeling doorgemaakt. In zijn vroegste werken staat hij nog sterk onder invloed van Dvořák en laat hij zich inspireren door clichématige nationale melodieën. In de jaren negentig komt de verandering. De volksmuziek boeit hem nog steeds, maar hij abstraheert die zo drastisch dat ze bijna onherkenbaar wordt. De sporen van volksmuziek vermengt hij met een Pucciniachtig pathos, een expressionistisch aandoende harmonie en een grote liefde voor collages. Ook concentreert hij zich vanaf 1900 sterk op opera’s waarin de vorm sterk wordt gestuurd door het verhaal. Met de jaren groeit zijn succes in deze stijl en gaat hij zich meer en meer toeleggen op andere genres waarin hij, net als Beethoven in zijn laatste fase, met de bestanddelen van zijn stijl steeds vrijer en onvoorspelbaarder omgaat.

Het is een stuk vol extremen en abrupte overgangen.

Hoogtepunten van deze late stijl bij Janáček zijn de twee strijkkwartetten. De titel Intieme Brieven bij het Tweede verwijst naar Janáčeks liefde voor een veel jongere vrouw. Ook al kwam de liefde vooral van zijn kant, dat verhinderde hem niet furieuze muziek te schrijven waarin het dramatisch gehalte van de passages soms belangrijker lijkt dan de vorm van het gehele werk. Het is een stuk vol extremen en abrupte overgangen die het uiterste vergen aan individuele prestaties en samenspel. Om het amoureuze karakter te versterken wilde Janáček de altviool vervangen door een viola d’amore, maar dit had ongewenste gevolgen voor de balans waardoor veel kwartetten ervan afzien. Janáček schreef het als 74-jarige, maar de componist Willem Pijper noemde hem een ‘jeugdige grijsaard’. Het kwartet verenigt ongetemde energie met een soevereine beheersing van het materiaal. Het effect van die combinatie maakt het stuk én zeer modern van structuur én tijdloos qua zeggingskracht.

Adams – Wijd en voortvarend
De Amerikaan Samuel Adams is het stadium voorbij dat hij vooral te boek staat als ‘de zoon van’ (de componist John Adams). Net als zijn vader is hij zeer beïnvloed door minimal music, maar hij geeft er een eigen draai aan. Waar zijn vader de laatste decennia meer en meer gebruik maakt van pre-moderne expressiemiddelen, zoekt de zoon zijn kracht meer in gelaagde muziek met een onvoorspelbare vorm. Zijn jongste strijkkwartet, geschreven voor het Alma kwartet, is minimal in die zin dat hij graag werkt met korte motieven die hij lang herhaalt, maar hij plaatst die motieven in complexe texturen waarin alle partijen even belangrijk zijn. De ritmische energie zit in de voortdurende dialogen tussen de instrumenten waarbij de instrumenten vaak van rol wisselen. Net als de minimalisten schrijft hij overwegend tonale muziek en evenals veel andere Amerikaanse componisten houdt hij van wijdheid en voortvarendheid, al is in veel passages sprake van een tegenstem die de kordate regelmaat van de overige partijen enigszins relativeert. Zelfs in het langzame derde deel, dat begint als een contemplatief moment, is er de voor het hele werk zo typerende combinatie van doorgaande regelmatige energie en een onberekenbare tegenstem. Gezien de pertinente wijze waarop Adams zijn motieven behandelt, zou men dit tot Adams’ middenperiode kunnen rekenen. Pregnante ritmische motieven lang aanhouden in een rijke context is een handelsmerk van enkele van zijn recente werken.

Beethoven – Een diepgaand divertimento
Beethovens strijkkwartet opus 130 hoort tot zijn zogeheten late kwartetten. Beethoven schreef er in zijn laatste jaren drie op verzoek van de Russische prins Golitzin en daarna nog twee op eigen initiatief. Aanvankelijk hadden de critici de grootste moeite met deze werken. Reacties als ‘even onbegrijpelijk als Chinees’ en ‘muziek om de inwoners van Marokko te behagen’ zijn zeer representatief. Vervolgens werd de ontoegankelijkheid positief opgevat. De werken golden als het summum van diepgang die raakte aan het metafysische. Een commentator vergeleek het werk vanwege de zeer verschillende delen met een divertimento, al is een ouder divertimento diverterend en dit kwartet allesbehalve dat, eerder verheffend. Vanaf deze late kwartetten was een echt goed kwartet niet alleen prachtig maar ook baanbrekend. Grensverleggend zijn de late kwartetten zeker.

Dit vond zelfs Beethoven te experimenteel.

Nieuw in opus 130 is de grote verscheidenheid in tempi binnen één deel. Beethoven speelt met de proporties van de episoden. Instrumenten klinken vaak in ongewoon hoge ligging. Dissonanten worden of niet of op verrassende wijze opgelost. De eisen inzake samenspel en individueel kunnen zijn, ook na 200 jaar, nog steeds ongekend. Het laatste deel is na de permanente breuken met de normen een relatief conventioneel werk. Oorspronkelijk had hij een ander slot in gedachten, een gigantische fuga van een kwartier, maar dit vond zelfs Beethoven te experimenteel. Elk deel heeft zijn eigen obstakels. Opvallend in het eerste is de grillige afwisseling van passages met een zeer hoge en lage informatiedichtheid. Het tweede is een scherzo met veel onverwachte uitweidingen. Ook in het derde neemt Beethoven een loopje met het genre scherzo, net zoals hij dat doet met het dansritme in het vierde. Het vijfde noemde Beethoven een van zijn meest dierbare want meest intense composities. Het zesde lijkt overzichtelijk te beginnen maar al snel ontstaat een complexe vorm. Het ritmisch gegeven van de eerste maten domineert vrijwel het gehele deel waarin Beethoven het einde alsmaar lijkt uit te stellen met nieuwe verwikkelingen totdat het onverwachts komt. Vanwege die doorgaande ritmische energie is Beethoven soms in verband gebracht met minimal music.

Emanuel Overbeeke


ALMA QUARTET

Het Alma Quartet wordt gevormd door vier strijkers uit het Concertgebouworkest en bestaat 10 jaar! Het werd opgericht in 2014 en stond met het debuutalbum Schulhoff Complete String Quartets meteen stevig op de kaart. Ook de recentere Korngold-albums worden nationaal en internationaal hoog aangeschreven, en opnames van Dutilleux en Glass verschenen exclusief op vinyl. Het Alma Quartet werkte samen met uiteenlopende artiesten als Jean-Yves Thibaudet, Lisa Batiashvili, Hauschka, Dauwd, Rembrandt Frerichs, New Cool Collective, singer-songwriter Nana Adjoa en technoproducer Henrik Schwarz.

MEER KAMERMUZIEK



Dark Mode

Lees je de programmatoelichting in de zaal? Zet dan het schuifje Dark Mode aan. Scroll naar de onderkant van de pagina en zet het schuifje aan. Zo kun je de tekst beter lezen en geeft je scherm minder licht af.

Duurzaamheid

De missie van TivoliVredenburg luidt: een leven lang muziek voor iedereen. Daarin zit duurzaamheid verankerd: we maken ons hard voor een toekomstbestendige, en dus duurzame bedrijfsvoering. Door de programmatoelichtingen digitaal te maken help je ons mee om bij te dragen aan een groenere planeet. Bekijk hier wat we nog meer doen op het gebied van duurzaamheid.